Krakowskie echa cieszyńskiego Pomnika Legionów

Szczegóły

Kategoria: numer 8

07 wrzesień 2012

W przeciwieństwie do znanego na ogół faktu wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów z krakowskich Oleandrów w dniu 6 sierpnia 1914 roku pod przywództwem Józefa Piłsudskiego w kierunku Kielc dla wywołania powstania w Kongresówce, to wiedza o wymarszu Legionu Cieszyńskiego nazwanego później Legionem Śląskim w dniu 21 września 1914 roku pod przywództwem Hieronima Przepilińskiego, Jana Łyska oraz Feliksa Hajduka z Parku Sikory w Cieszynie na front wschodni jest wielce niewystarczająca wśród społeczeństwa polskiego. Tymczasem jest wielkim fenomenem, że znalazło się tak wielu patriotów na Śląsku Cieszyńskim po 600 latach oderwania tych prastarych ziem piastowskich od Macierzy. Legion ten, zrzeszający harcerzy w Polskim Towarzystwie Gimnastycznym „SOKÓŁ” w 25-ciu sokolich gniazdach na ziemi cieszyńskiej, w tym na Zaolziu, odznaczał się wielkim patriotyzmem. Bezprzykładne męstwo tych legionistów walczących w składzie trzeciego pułku piechoty II Brygady Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego na obszarze Karpat Wschodnich, Besarabii, Wołynia oraz na Bukowinie charakteryzowało się wielką daniną krwi dla powstającej Polski po 123 latach zaborów.

Martyrologia powstańców odżywała na ogół w pamięci polskiego społeczeństwa z chwilą upamiętniania ich pod postacią pomników. W Kielcach powstaje pomnik słynnej legionowej czwórki z dedykacją „Legionom Naród” odsłonięty dopiero w 1938 roku. Natomiast w Cieszynie społeczeństwo ufundowało monument dedykowany pamięci „Legionistom Ślązakom Poległym za Polskę” znacznie wcześniej, bo już 28 października 1934 roku, tj. w 20. rocznicę wymarszu Legionu na front.

Oba pomniki łączy osoba ich twórcy Jana Raszki (1871–1945), rzeźbiarza, malarza i medaliera, również legionisty, urodzonego w Ropicy koło Cieszyna, syna najpierw odlewnika trzynieckiego, a później dróżnika kolejowego. Artysta ten po osiedleniu się w Krakowie obejmuje posadę najpierw profesora, a później dyrektora Szkoły Przemysłu Artystycznego. Jest on także autorem rzeźb figuralnych górników i hutników które umieszczono w 1938 r. przed gmachem głównym Akademii Górniczej.

A oto jak wizja artysty zakuta w brąz i granit zobrazowana została w cieszyńskim pomniku (tab. 1):

Na wysokim cokole stoi postać cieszyńskiej NIKE, popularnie zwanej Ślązaczką (ze względu na strój cieszyński), która uosabia sobą matkę Legionistów Śląskich oraz wszystkich innych żołnierzy, którzy walczyli o polskość Śląska. Jej wzniesiona szabla w szermierczym geście obronnym zdaje się mówić: „wara wrogom od moich bohaterskich dzieci”.

U stóp pomnika artysta umieścił dwie tablice upamiętniające szarżę piechoty pod dowództwem por. Jana Łyska oraz proroczy tekst o brzmieniu: „wyszliście na zwycięstwa zew, wy śląskiej ziemi pancerz nasz, polskiego ludu łzy i krew, wy śląska straż”.

Na szesnastu kartuszach zapisano złotymi literami miejsca i daty znaczących walk Legionu Śląskiego i pokrewnych mu polskich formacji.

Dopiero w 2003 roku powstaje Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika skupiający siły patriotyczne, które swym zaangażowaniem w to dzieło doprowadza do pełnej odbudowy. Wszystkim ofiarodawcom Społeczny Komitet podziękował w specjalnie wydanym folderze, wśród których znalazły się cieszyńskie szkoły, Urząd Marszałkowski w Katowicach jeszcze za czasów PIS, Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Kancelarię Prezydenta RP i wiele innych.

Odnotujemy tu również reminiscencje krakowskie, kiedy to redakcja „Przeglądu Odlewnictwa” – miesięcznika naukowo-technicznego wydawanego w Krakowie, podaje pomocną dłoń w odbudowie, drukując cykl publikacji pt.: Historia Pomnikami Pisana…1 dzięki inicjatywie jego redaktora naczelnego, a później działowego doc. dr inż. Jana Marcinkowskiego. Czwartą część tej publikacji stanowi apel o pomoc w odbudowie skierowany do polskich odlewników zrzeszonych w Stowarzyszeniu Technicznym STOP. Na apel odpowiada odlewnia GZUT w Gliwicach, która deklaruje i następnie wykonuje odlew „Cieszyńskiej Nike” ze szczęśliwie zachowanego przedwojennego modelu tej postaci. Również redakcja wymienionego wyżej miesięcznika, zrzeszająca również profesorów AGH, wykupuje pewną ilość cegiełek wydanych w związku z odbudową i prowadzi bieżącą informację prasową z postępu prac nad tym dziełem. Odbudowę pomnika wspiera również Oddział Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Bielsku Białej, m.in. za sprawą jego honorowego prezesa inżyniera Zbigniewa Szczepanika. Odbudowę wspiera materialnie wielu wychowanków AGH.

7 czerwca 2008 roku po przezwyciężeniu niezliczonych trudności następuje uroczyste odsłonięcie pomnika, którego dokonują Danuta Bielecka – córka autora monumentu na stałe mieszkająca w Krakowie oraz Barbara Michejda-Pinno wywodząca się z rodzin legionistów. Sam akt odsłonięcia usytuowanego pod zamkiem cieszyńskim pomnika poprzedza nabożeństwo ekumeniczne w zabytkowej piastowskiej kaplicy zamkowej. Uroczystość zgromadziła dużą rzeszę uczestników, której towarzyszyły liczne przemówienia wygłoszone m.in. przez przewodniczącą Rady Miejskiej Cieszyna – Halinę Bocheńską, Przewodniczącego Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Pomnika – Zbigniewa Cichomskiego, Sekretarza Generalnego Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa – ministra Andrzeja Przewoźnika, tudzież Danutę Bielecką i Barbarę Michejdę-Pinno oraz inne osoby. Uroczystości towarzyszyły orkiestry i chóry, w tym Jabłonkowski zespół „Gorol” – jedyny reprezentant Zaolzia w programie uroczystości poświęcenia pomnika.

Przypomniano również słowa poety Jana Łyska – legionisty, który zginął w czasie walk legionowych – „…że przez udział swój w Legionach Śląsk Cieszyński zdał egzamin wobec Polski…”.

Od momentu odsłonięcia pomnika jest on świadkiem organizowanych w mieście świąt narodowych, tak jak to miało miejsce w okresie międzywojennym.

Organizatorzy odbudowy z satysfakcją odnotowali fakt złożenia u stóp pomnika wieńca przez pierwszą osobę w państwie: Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej prof. Lecha Kaczyńskiego w następnym roku po odsłonięciu monumentu tuż przed spotkaniem z prezydentem Czech Wacławem Klausem na moście nad Olzą, związanym z otwarciem granicy.

• Zbigniew Tomanek
członek Komitetu Odbudowy Pomnika w Cieszynie, wychowanek AGH

1 Historia Pomnikami Pisana… cykl publikacji zawartych w „Przeglądzie Odlewnictwa” o nr: 04/1999, 07/1999, 7–8/2000 oraz 11–12/2003 autorstwa Zbigniewa Tomanka.

Tabela 1

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł