Vivat Akademia
Periodyk Akademii Górniczo-Hutniczej
28 marzec 2024

Pierwsza górnicza

Powszechnie mało znany jest fakt, że pierwsza szkoła górnicza powstała w Tarnowskich Górach już w 1803 roku. Wraz z rosnąca liczbą kopalń w rejonie Tarnowskich Gór i okolicy wzrastało zapotrzebowanie na górników kwalifikowanych i dozoru górniczego. Zarządzeniem Wyższego Urzędu Górniczego Oberbergamf z dnia 6 stycznia 1803 roku powołano dwie szkoły dla kształcenia młodych górników, jedną w Tarnowskich Górach i drugą w Królewskiej Hucie. Uczniowie poza swoją pracą pobierali naukę pisania i czytania oraz matematyki, później wprowadzono również matematykę stosowaną, fizykę oraz mineralogię. W 1803 roku na liście znalazło się 12 uczniów. Nauka odbywała się w budynku Urzędu Górniczego z czterogodzinnymi wykładami.

Szkoła miewała różne trudności w swym rozwoju – brak kadry nauczycielskiej i finansów co sprawiało, że nauka była prowadzona w sposób nieregularny, a występowały nawet okresowe przerwy w nauczaniu. W 1809 roku lekcje odbywały się w prywatnym budynku jednego z nauczycieli. W 1811 roku nadsztygar Stroh przejął prowadzenie nauki w 2 klasach. Jego zaangażowanie było bardzo wielkie. Nastąpiła wyraźna poprawa w nauczaniu i wynikach uzyskanych przez uczniów, co było uznane nawet przez Urząd Górniczy. Nagła śmierć w 1822 roku nauczyciela Stroha przerwała na jeden rok naukę. Jej dalsze prowadzenie objął mierniczy górniczy Giehne w zakresie rysunku i miernictwa górniczego.

Dynamiczny rozwój górnictwa wpłynął na potrzebę reorganizacji szkolnictwa górniczego. Główny Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach zlecił Rudolfowi von Carnall opracowanie programu dla szkoły górniczej. Po jego zatwierdzeniu przez Urząd Górniczy taką szkołę otwarto w Tarnowskich Górach 28 stycznia 1839 roku. Jej ukończenie stawało się z biegiem czasu obowiązkowe dla każdego sztygara. Nauka trwała dwa lata, a zajęcia prowadził sam R. von Carnall. Był on górnikiem praktykiem i znakomitym geologiem. Jako starosta górniczy zasłużył się bardzo dla Śląska, reformując górnictwo. Nawet mieszkając w dalszych latach we Wrocławiu do końca życia (1874) opiekował się swym tarnogórskim dziełem.

W ówczesnej szkole wykładano wiedzę z zakresu górnictwa i geologii, miernictwa, ratownictwa i prawa górniczego, a także przedmioty ogólnokształcące. Wraz z postępem nauki i techniki doszły takie przedmioty jak: analiza gazów i elektrotechnika. W 1857 roku szkoła otrzymała nowy gmach, zaś w 1892 roku została przeniesiona do budynku, który miejscowi nazywali „czerwoną skrzynią”. Szkołę wyposażono w szereg pomocy dydaktycznych, bogatą bibliotekę i laboratorium.

Stały rozwój górnictwa zwiększał zapotrzebowanie na średni dozór górniczy, toteż w 1871 roku, kandydatów przyjmowano nie jak dotąd po zakończeniu jednego kursu, lecz corocznie, zarówno przyjęcia, jak i egzaminy dojrzałości odbywały się co roku. Od 1900 roku słuchaczy przyjmowano co pół roku. W 1910 roku w szkole było już pięć kursów, zaś w 1918 roku napór byłych uczestników wojny wymusił utworzenie szóstego kursu. Liczba słuchaczy osiągnęła 200, a kolegium nauczycielskie 12. Utrzymanie szkoły zapewniał Główny Urząd Górniczy oraz kopalnie.

Mimo iż 58 proc. tarnogórzan uprawnionych do głosowania oddało w plebiscycie swe głosy dla Niemiec, Genewa przyznała to górnicze miasto Polsce. Szkoła w zależności od obywatelstwa słuchaczy musiała zostać rozdzielona na część polską i niemiecką. Wojewoda zarządził jednak, że język polski jest jedynym językiem wykładowym, toteż szkoła nie mogła pozostać w Tarnowskich Górach. Dyrektor szkoły Fromm oraz dyrektor generalny Strahler z Zabrza, będący jednocześnie przewodniczącym Związku Szkół Górniczych (niemieckich) zaczęli się rozglądać za jakimś odpowiednim miejscem na niemieckim Śląsku. Wiadomość o zamknięciu seminarium skierowała ich zainteresowania do Pyskowic. Rozpoczęły się pertraktacje z burmistrzem i władzami szkolnymi. Położenie miasta na północno wschodnim skraju zagłębia górniczego, przy węźle kolejowym czyniło miejsce atrakcyjnym dla założenia szkoły w gmachu byłego seminarium. Przygotowane dla szkoły pomieszczenia i duży ogród zapewniały doskonałe warunki nie tylko dla słuchaczy, ale także dla nauczycieli, na których w budynku czekały gotowe mieszkania.

Dla mieszkańców miasta przeniesienie szkoły do Pyskowic stanowiło rekompensatę za utratę seminarium. Dnia 5 kwietnia 1922 roku miasto sprzedało budynek Związkowi Szkół Górniczych. Z początkiem roku szkolnego 1924/25 dwa niemieckie kursy przeniesiono z Tarnowskich Gór do Pyskowic.

Uroczystość otwarcia szkoły nastąpiła 12 sierpnia 1924 roku w obecności przedstawicieli Związku Szkół Górniczych, władz górniczych, a także administracji państwowej i miejskiej. Burmistrz Tschauder w imieniu mieszkańców wyraził nadzieję na dobrą współpracę szkoły z miastem.

Kolegium nauczycielskie tworzyli: dyrektor Fromm, inżynier Bansen, nauczyciel szkoły górniczej Kurpium, inżynier górnik Kremser, inżynier mechanik Schubert.

Dyrektor Fromm zmarł nagle 16 lutego 1926 roku. W sierpniu śmierć zabrała drugiego członka kolegium, inżyniera Kremsera. Do czasu powołania nowego dyrektora szkoły funkcję kierowniczą przejął inżynier Bansen. Z nowym rokiem szkolnym, placówkę przejął radca górniczy von Oheimb, dotychczasowy naczelny dyrektor kopalń i hut Donnersmarka w Świętochłowicach.

Szkoła górnicza w Pyskowicach prowadziła swą działalność do 1945 roku, zaś szkoła w Tarnowskich Górach do 1933 roku. Ostatnim absolwentem szkoły górniczej Tarnowskich Gór – Pyskowic był Ewald Nierobisch urodzony 9 sierpnia 1920 roku w Świerklańcu. Pracował do 1958 roku w bytomskich kopalniach jako nadsztygar od zwalczania pożarów, po czym wyjechał do Niemiec i tam włączył się w utworzenie Stowarzyszenia Pamięci Górnośląskiej Szkoły Górniczej.

Przez pewien czas był przewodniczącym tego Stowarzyszenia. W 1971 roku przyznano mu tytuł inżyniera górniczego. W 2003 roku, tuż przed obchodami 200-lecia Górnośląskiej Szkoły Górniczej, którą tamtejsze Stowarzyszenie Pamięci zamierzało fetować, Ewald Nierobisch zmarł.

Roman Pustolka
senior Klubu Seniorów SITG oddział Rybnik


Tekst opracowano przy wykorzystaniu stron internetowych, materiału otrzymanego od Dyrektora Muzeum w Pyskowicach i Tarnowskich Górach oraz artykułu pro!: Emsta Beiera z Bochum. Panom Władysławowi Macowiczowi i Krzysztofowi Gwoździowi w tym miejscu serdecznie dziękuję za przekazane materiały. W roku 1996 wydana została książka pt. „Szkoła górnicza w Tarnowskich Górach” – autor: Augustyn Jaworski.