Ignacy Łukasiewicz (1822–1882) w polskiej dokumentacji filatelistycznej
- Szczegóły
- Kategoria: numer 8
- 07 wrzesień 2012
W auli Akademii Górniczo-Hutniczej, we wnęce na ścianie od strony alej znajduje się pomnik Ignacego Łukaszewicza, twórcy przemysłu naftowego, chemika i farmaceuty, wynalazcy lampy naftowej, uczonego i przedsiębiorcy, a jednocześnie działacza niepodległościowego i wielkiego społecznika (fot. 1). W „Vivat Akademia” – wydawanym wspólnie przez Rektora AGH i Stowarzyszenie Wychowanków AGH z przeznaczeniem dla tych, którym bliska jest nasza uczelnia, a więc przede wszystkim dla jej absolwentów – od czasu do czasu staram się prezentować dokumentację filatelistyczną poświęconą osobom i gałęziom przemysłu związanym z AGH. Jedną z najwybitniejszych takich postaci – obok patrona akademii Stanisława Staszica – jest moim zdaniem Ignacy Łukaszewicz. Zanim przejdę do prezentacji pamiątek filatelistycznych z nim związanych pragnę przedstawić kilka przynajmniej faktów z jego życia.
Jan Józef Ignacy Łukaszewicz urodził się 8 lub 23 marca 1822 roku w Zadusznikach (powiat mielecki) w zubożałej rodzinie szlacheckiej herbu Łada. W latach 1832–1836 uczył się w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie ukończył cztery klasy. Trudna sytuacja finansowa rodziny zmusza go do podjęcia pracy w aptece Antoniego Swobody w Łańcucie (1836–1840), a następnie w Rzeszowie (1840–1846). Okres ten to nie tylko praca, ale także nauka w zakresie chemii i farmacji. Wiąże się także z organizacjami demokratyczno-niepodległościowymi, w efekcie czego zostaje zarejestrowany przez władze jako politycznie podejrzany. W 1845 roku nawiązuje kontakt z Edwardem Dembowskim i zostaje zaprzysiężony jako przedstawiciel Towarzystwa Demokratycznego Polskiego na Rzeszów. Aresztowanie 19 lutego 1946 roku (wraz ze współpracownikami) uniemożliwiło wybuch w Rzeszowie powstania, razem z powstaniem krakowskim. Po wyjściu z więzienia (27 grudnia 1947) jest pod stałą obserwacją policji i otrzymuje zakaz opuszczania Lwowa. W tej sytuacji zaprzestaje działalności konspiracyjnej. W sierpniu 1948 roku podejmuje pracę w lwowskiej aptece „Pod Złota Gwiazdą”, której właścicielem był Piotr Mikolasch. Dzięki jego protekcji otrzymuje zgodę na wyjazd do Krakowa, gdzie podejmuje studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, które kończy ostatecznie na Uniwersytecie Wiedeńskim uzyskując 30 lipca 1852 roku dyplom magistra farmacji. Po uzyskaniu dyplomu wraca do Lwowa do apteki Piotra Mikolascha i tu wspólnie z drugim pracownikiem Janem Zehem prowadzą badania nad destylacją ropy naftowej i starają się znaleźć praktyczne jej zastosowania. W ten sposób powstaje pierwsza lampa naftowa, która oświetliła wystawę apteki. Wreszcie przychodzi 31 lipca 1853 roku – uchodzący symbolicznie za dzień narodzin przemysłu naftowego. W tym dniu po raz pierwszy zastosowano oświetlenie naftowe w praktyce podczas pilnej nocnej operacji we lwowskim szpitalu na Łyczakowie. W 1854 roku Łukaszewicz przenosi się do Gorlic, aby być bliżej terenów roponośnych. Tu zakłada pierwszą kopalnię ropy naftowej w Bóbrce koło Krosna, której właścicielem jest spółka naftowa Trzecieski – Łukaszewicz. W tym samym roku (1854) w gorlickiej dzielnicy Zawodzie na skrzyżowaniu ulic Węgierskiej i Kościuszki zapłonęła pierwsza uliczna lampa naftowa. W 1857 roku w Klęczanach koło Nowego Sącza otwiera Łukaszewicz rafinerię produkującą naftę, smary, oleje i asfalt. W 1858 roku przenosi się do Jasła, gdzie w Rynku prowadzi aptekę. Ze zgromadzonego majątku wspomaga finansowo powstanie styczniowe, a po jego upadku pomaga uchodźcom z powstania. W 1865 roku kupuje koło Krosna wieś Chorkówkę wraz z folwarkiem Leśniówka i zakłada w Chorkówce nowoczesną rafinerię. W latach 1868–1881 inicjuje powstanie kilku kopalń nafty – między innymi w miejscowościach Ropianka, Wisznia, Smereczne, Ropa i Wójtowa. We wspomnianej już wcześniej Bóbrce tworzy zakład leczniczo-kąpielowy, jodowo-bromowy. W miejscowości Zręcin koło Chorkówki ufundował ze swoim wspólnikiem kościół w stylu neogotyckim. Drzemała w nim chęć wydźwignięcia ludzi z biedy. Tworzy więc miejsca pracy w swoich kopalniach, sprowadza do nich najlepsze urządzenia, które stale unowocześnia. Dzięki temu rosną zyski, a te przeznacza np. na zakładanie Kas Brackich będących pierwszą formą ubezpieczeń na wypadek choroby górnika i jego zabezpieczenie emerytalne. Cieszy się za życia sławą dobroczyńcy regionu. Mówiono, że wszystkie drogi w Zachodniej Małopolsce brukowane były guldenami Łukaszewicza. Podejmuje walkę z lichwą i lichwiarzami oraz karczmarzami rozpijającymi społeczeństwo. W 1873 roku papież Pius IX za działalność charytatywną nadał mu tytuł Szambelana Papieskiego i odznaczył Orderem Świętego Grzegorza. W 1877 roku zorganizował we Lwowie kongres naftowy, a następnie założył w Gorlicach Krajowe Towarzystwo Naftowe. Pod koniec życia został wybrany posłem do Sejmu Galicyjskiego. Zmarł 7 stycznia 1882 roku z powodu ciężkiego zapalenia płuc i został pochowany na cmentarzu w Zręcinie.
Istnieje wiele pamiątek filatelistycznych poświęconych Ignacemu Łukaszewiczowi i związanemu z nim przemysłowi naftowemu. Zaczniemy oczywiście od znaczków pocztowych. Poczta Polska poświęciła Łukaszewiczowi dwie emisje. Pierwszą był znaczek o nominale 60 groszy (nr w katalogu Fischera Fi 1034) wydany 14 września 1960 roku z okazji V Naukowego Zjazdu Farmaceutycznego. Na znaczku tym przedstawiono portret uczonego na tle lampy naftowej. Znaczek ten prezentujemy (fot. 2) ostemplowany okolicznościowym datownikiem stosowanym w Upt Krosno n/W. – 13.10.1960 z okazji 100-lecia Polskiego Znaczka Pocztowego. Drugą była emisja 6-ciu znaczków z okazji setnej rocznicy śmierci Ignacego Łukaszewicza. Znaczki te wprowadzono do obiegu 22 marca 1982 (Fi 2651–6) i przedstawiono na nich zabytkowe lampy naftowe. Na pierwszym znaczku z tej serii o nominale 1 zł umieszczono także portret Łukaszewicza (Fi 2651). Znaczek ten prezentujemy na przesyłce poleconej ostemplowanej datownikiem okolicznościowym stosowanym w Upt Krosno 1 w dniu 10 września 1982 roku z okazji roku jubileuszowego Ignacego Łukaszewicza (fot. 3). Natomiast na fot. 4 pokazujemy trzy koperty pierwszego dnia obiegu (FDC) ze znaczkami tej serii ostemplowanymi w dniu wprowadzenia do obiegu datownikiem stosowanym w Upt Warszawa 1 – 22 marca 1982 roku o treści: 100 rocznica śmierci I. Łukasiewicza. Obok znaczków Poczta Polska wydaje także kartki i koperty z wydrukowanym znaczkiem (znakiem opłaty) – tak zwane całostki. Za pierwsze takie emisje związane z I. Łukaszewiczem można uznać pięć wydań kartek pocztowych z okresu międzywojennego, na których umieszczono ilustrację przedstawiającą kopalnie nafty w Borysławiu. Tu prezentujemy taką kartkę (nr katalogowy Cp 76 ilustracja 26) ze znakiem opłaty „Lwów – Uniwersytet” (fot. 5). Po wojnie wydano dwie całostki poświęcone bezpośrednio I. Łukaszewiczowi. Pierwsza weszła do obiegu 13 października 1973 roku z okazji Roku Nauki Polskiej w ramach serii siedmiu kartek. Na jednej z nich Cp 591 ze znakiem opłaty 1 zł przedstawiono portret Łukaszewicza (fot. 6). Drugą ze znakiem opłaty 5 zł wprowadzono do obiegu 12 lipca 1984 roku (Cp 871) z okazji „130 lat pierwszej polskiej kopalni ropy naftowej w Bóbrce k. Krosna”. Kartkę tę ostemplowaną okolicznościowym datownikiem stosowanym 28 września 1984 roku w Upt Krosno 1 z okazji 130-lecia Kopalni Nafty w Bóbrce pokazujemy na fot. 7. Jak już pokazaliśmy przy okazji prezentacji znaczków i kartek pocztowych – Poczta Polska stosuje także okolicznościowe datowniki w wybranych urzędach pocztowych. Pokażemy tu kilka nie prezentowanych wcześniej. Urząd pocztowy Krosno 1 stosował 8 marca 1982 roku datownik okolicznościowy o treści: 160. rocznica urodzin twórcy przemysłu naftowego / Ignacy Łukaszewicz 1822–1882 (fot. 8). Natomiast w Upt Gorlice 3 w dniu 27 października 1984 roku stosowany był datownik okolicznościowy o treści: Sto lat rafinerii nafty „Glimar” w Gorlicach (fot. 9). Poczta Polska upamiętniła także 25-lecie Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku kartką Cp 896, którą prezentujemy z datownikiem okolicznościowym stosowanym 7 czerwca 1985 w Upt Płock 1 o treści „25 lat Petrochemii – Wystawa Filatelistyczna – Płock’85” i podobizną Ignacego Łukaszewicza (fot. 10). Na zakończenie pragnę pokazać dwie, tak zwane kartki beznominałowe, wydane przez Rejonowy Urząd Poczty w Nowym Sączu. Pierwsza z nich wydana została w 2002 roku w nakładzie 2000 sztuk (zezw. 82/2002) z okazji 150-lecia założenia pierwszej na świecie kopalni ropy w „Pustym Lesie” (fot. 11). Drugą wydano rok później w nakładzie 3000 sztuk (zezw. 58/2003) z okazji Roku Ignacego Łukaszewicza – 2003. Na ilustracji tej kartki prezentowana jest kapliczka w Gorlicach, przy której w 1854 roku zapłonęła pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa (o czym była mowa wcześniej) (fot. 12).
W tym krótkim z konieczności opracowaniu nie przedstawiono wszystkich pamiątek poświęconych Ignacemu Łukaszewiczowi bezpośrednio, a zwłaszcza tych wiążących się z tematem pośrednio. Jest bowiem tych pamiątek bardzo dużo, a wydawane są one przez poczty niemal wszystkich krajów świata.
Jestem przekonany także, że Ignacy Łukasiewicz jest na tyle wybitną postacią, że zasługuje na obszerniejsze opracowanie, aby nie kojarzono go tylko z lampą naftową. Jest on patronem Politechniki Rzeszowskiej i jednym z wielkich prekursorów badań prowadzonych obecnie w AGH. Sądzę więc, że Stowarzyszenie Wychowanków AGH, które wydało książki poświęcone Stanisławowi Staszicowi i Józefowi Morozewiczowi powinno pomyśleć nad wydaniem także takiego obszernego opracowania poświęconego życiu i działalności Ignacego Łukasiewicza.
• Stanisław Mitkowski
Bibliografia:
1. Wikipedia – encyklopedia internetowa.
2. Halina Czajkowska, Ignacy Łukaszewicz (Internet: polonialife.ca/polacy/polacy-swiatu/lukasiewicz-ignacy
3. Jerzy Duda, Henryk Filipowski, Ropa – Nafta – Gaz na znakach pocztowych. „Filatelista Małopolski”, nr 3–4 (76–77) 2010, s. 41–47.
4. Myślicki Andrzej, Katalog Polskich Stempli Okolicznościowych.
5. Fischer, Katalog Polskich Znaków Pocztowych, t. I i II.
6. Zbiory własne autora.
PS. Już po napisaniu powyższego tekstu otrzymałem wiadomość o „Poczcie Maziarskiej” organizowanej z okazji 190. Rocznicy Urodzin i 130. Rocznicy Śmierci Ignacego Łukasiewicza – pioniera przemysłu naftowego, ogłoszenia roku 2012 Rokiem Ignacego Łukasiewicza w powiecie gorlickim oraz otwarcia Skansenu Naftowego na Magdalenie. „Poczta Maziarska” zostanie zorganizowana w dniu 31 maja 2012 roku. Przewóz przesyłek wozem maziarskim nastąpi na trasie: Urząd Pocztowy Ropa – Zagroda Maziarska Łosie – Bielanka – Ropica Polska – Skansen Naftowy na Magdalenie – Urząd Pocztowy Gorlice 1. Do przewozu „Pocztą Maziarską” zostaną dopuszczone listy priorytetowe i ekonomiczne, krajowe i zagraniczne, nierejestrowane i polecone oraz kartki pocztowe opłacone zgodnie z obowiązującymi cennikami za usługi pocztowe w obrocie krajowym i zagranicznym. Przesyłki przeznaczone do przewozu „Pocztą Maziarską” po ich przygotowaniu, w tym prawidłowym zaadresowaniu i opłaceniu zgodnie z obowiązującymi cennikami należy przesłać/przekazać w zamkniętej kopercie w terminie do dnia 25 maja 2012 roku na adres: Urząd Pocztowy Ropa, 38-312 Ropa z dopiskiem na kopercie „Poczta Maziarska”.
Przesyłki dopuszczone do przewozu „Pocztą Maziarską” zostaną w Urzędzie Pocztowym Ropa ostemplowane datownikiem okolicznościowym z hasłem: W 190. Rocznicę urodzin Ignacego Łukasiewicza Poczta Maziarska, który prezentujemy na fot. 13, a po przewiezieniu wysłane do adresatów.
