Profesor Feliks Zalewski
- Szczegóły
- Kategoria: numer 7
- 03 sierpień 2012
– pierwszy przewodniczący (1945–1951) Stowarzyszenia Wychowanków AGH
Feliks Zalewski, syn Franciszka, urodzony 14 stycznia 1888 roku w Mławie. Ukończył Szkołę Realną w Warszawie; studia w Instytucie Górniczym w Petersburgu 1906; Wydział Górniczy 1919; praca dyplomowa prof. H. Czeczott 12 marca 1922 nr dypl. 2; Kopalnia „Koszelew” – pomocnik zawiadowcy 1914/1919; zawiadowca 1919/1920; Kopalnia „Flora” Gołonóg – zawiadowca 1920/1924; Kop. „Hr. Renard” Sosnowiec – zawiadowca 1924; Gwarectwo. „Hr. Renard” – dyrektor techniczny Sosnowiec 1924/1930; Akademia Górnicza, Katedra Górnictwa II prof. nadzw. i kierownik katedry 1930/1936; prof. zwycz. 1936/1939; Warszawskie Towarzystwo Węglowe – konsultant 1930/1932; 6 listopada 1939 aresztowany, obóz koncentracyjny Sachsenhausen listopad 1939/ styczeń 1940; Kopalnia rudy „Jerzy” Blachownia – sztygar 1940; Szkoła Górniczo-Hutniczo-Miernicza Kraków – wykładowca 1940/1945; Akademia Górnicza, Katedra Górnictwa II. 1945/1952; prof. zwycz. i kierownik Katedry Górnictwa II; Kierownik Katedry Głębienia Szybów i Obudów Górniczych 1952/1960; Krakowskie Zjednoczenie P.W. – nacz. dyrektor 1945/1949; prodziekan Wydziału Górniczego 1936/1938; dziekan 1934/1936; –emerytura – 1 października 1960; w latach 1945–1951 był prezesem Stowarzyszenia Wychowanków AG. W 1960 roku przeszedł na emeryturę; zmarł w Krakowie 15 maja 1966 roku.
Zalążki potrzeby powołania Stowarzyszenia Wychowanków AG
Wraz z otwarciem Akademii Górniczej w 1919 roku utworzono młodzieżowe organizacje studenckie zwłaszcza zaś KSAG (Koło Słuchaczów Akademii Górniczej, przekształcone w 1923 roku w SSAG) i SSAG (Stowarzyszenie Studentów Akademii Górniczej) wśród swoich celów statutowych wyraźnie akcentowały potrzebę dbałości o polskie tradycje górnicze i szerzenie idei braterstwa górniczego. Dążono także do jednoczenia studentów i inżynierów Akademii Górniczej w ramach wspólnych organizacji. Wychowankowie Akademii Górniczej obejmowali stopniowo stanowiska kierownicze i produkcyjne w istniejącym przemyśle górniczym i hutniczym na terenach odrodzonej Rzeczypospolitej. Proces miał charakter ciągły i prowadził do szybkiej polonizacji przemysłu wydobywczego i przetwórczego, który w większości znajdował się w rękach kapitału zagranicznego. Ponieważ stale rosła liczba absolwentów AG, występowały stopniowo trudności z ich zatrudnieniem oraz adaptacją w strukturach przemysłowych. Rodziły się w ten sposób nowe, nieznane problemy, które bezpośrednio interesowały dość znaczne grono wychowanków Akademii Górniczej. Przerastały one wyraźnie ramy wszystkich istniejących organizacji młodzieży akademickiej działających w uczelni.
W ten sposób rodziła się stopniowo wśród Starych Strzech potrzeba powołania niezależnej od SSAG Organizacji Wychowanków AG. Próbę utworzenia Stowarzyszenia Wychowanków podjęła w 1932 roku grupa starszych kolegów, m.in. Władysław Derwojed, Marian Gajewski, Michał Kłeczek, Dionizy Korol, Tadeusz Rumanstorfer, Stanisław Stefański, Józef Śliwiński i Jan Zając. Początkowo starano się nadać stowarzyszeniu odcień socjalno-związkowy, a więc brać w obronę interesy wychowanków AG zatrudnionych w przemyśle górniczym i hutniczym przed różnego rodzaju szykanami i utrudnieniami. Stopniowo poszerzano cele statutowe nadając im charakter bardziej uniwersalny.
W latach 1923–1948 z przerwą wojenną 1939–1945 istniało Stowarzyszenie Asystentów Akademii Górniczej. Do 1939 roku prezesem Stowarzyszenia był Bogusław Loesch, a członkami część młodszych pracowników nauki, w tym także niektórzy wychowankowie uczelni. Celem Stowarzyszenia Asystentów było niesienie wzajemnej pomocy i obrona interesów zawodowych członków, a więc dominowały cele przypisywane głównie związkom zawodowym. Stowarzyszenie zostało reaktywowane bezpośrednio po ustaniu działań wojennych w 1945 roku z inicjatywy głównie kolejnych prezesów Juliana Samujłły i Stanisława Zbigniewa Stopy. Rozpoczęło ono pracę 20.02.1945 roku poprzez powołanie sekcji lub komisji: mieszkaniowej, przydziałowej, zapomogowej, letniskowej, zaopatrzeniowej, wycieczkowej, a później – ogródków działkowych. Prowadzono także wydawnictwo skryptów i podręczników, bibliotekę oraz kursy przygotowawcze na studia.
Charakter działalności związku asystentów pokrywał się w znacznym stopniu z programem działania SSAG, co prowadziło w efekcie do znacznego rozproszenia wysiłków.
Stowarzyszenie Asystentów AG, podobnie jak Stowarzyszenie Studentów zostało rozwiązane w 1948 roku na podstawie nowej ustawy o szkolnictwie wyższym i powstania Związku Nauczycielstwa Polskiego.
W środowisku Stowarzyszenia Asystentów AG zrodziła się w 1945 roku niezmiernie ważna inicjatywa o utworzeniu Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczej.
Początki organizacyjne SW AGH
w latach 1945–1948
Stowarzyszenie Asystentów AG zwołało na dzień 8 grudnia 1945 roku w Krakowie I Zjazd Wychowanków Akademii Górniczej. Motywem przewodnim spotkania była problematyka okupacyjna i skutki okupacji w środowisku akademickim oraz wśród wychowanków AG.
Prezydium Zjazdu tworzyli: Bolesław Krupiński, Zygmunt Wusatowski, Tadeusz Laskowski, Władysław Michejda i Stanisław Śpiewak. Referat programowy poświęcony sprawom okupacji niemieckiej i zniszczeniom wojennym wśród wychowanków przedstawił Feliks Zalewski. Tematyka była niezmiernie aktualna wobec zniszczeń materialnych i ludzkich jakich doznała sama Akademia Górnicza, szkód poniesionych przez kadrę nauczającą i pomocniczą, akcentował potrzebę zespolenia wszystkich wychowanków AG w samodzielnie działające Stowarzyszenie Wychowanków AG. Odczytano także listę zaginionych i wymordowanych kolegów w latach 1939–1945. W wyniku ożywionej dyskusji przy pełnej aprobacie zebranych, podjęto kilka ważnych postanowień. W pierwszej kolejności powołano Komisję Statutowo-Regulaminową Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczej w składzie:
– Prezes – Feliks Zalewski;
– Członkowie: Stanisław Gisman, Władysław Michejda, Marian Orman, Julian Sułima-Samujłło, Adam Stupnicki, Stanisław Śpiewak, Jerzy Wiland.
Komisja otrzymała dwa podstawowe zadania do wykonania: opracowanie statutu przyszłego Stowarzyszenia i przygotowanie Walnego Zebrania.
Na fali wspomnień i obliczania strat wojennych, zjazd zdecydował także o wykonaniu tablicy pamiątkowej ku czci profesorów AG poległych w latach 1939–1945. W analogiczny sposób zamierzano również uczcić śmierć wielu studentów i absolwentów uczelni, którzy utracili w tym samym czasie swoje życie, poświęcając je w obronie Ojczyzny.
Obydwa postanowienia zostały ostatecznie zrealizowane w późniejszych latach, a odpowiednie tablice umieszczono w holu paw. A-0 obok auli.
Pierwszy przewodniczący SW AGH
prof. Feliks Zalewski
Na pierwszego przewodniczącego powstałego Stowarzyszenia Wychowanków AGH powołano profesora Feliksa Zalewskiego, człowieka o barwnym życiorysie z dużym poczuciem humoru, nestora polskiego górnictwa, wybitnego praktyka uważanego za twórcę podstaw budownictwa górniczego i górniczego projektowania technicznego Polsce, a także znakomitego dydaktyka. Był on profesorem Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, kierownikiem katedry Górnictwa II, a prowadzona przez niego na wysokim poziomie dydaktyka stanowiła nieodłączną część nauki i odwrotnie. Wszystkie rysunki wykonywał profesor własnoręcznie na tablicy białą i kolorową kredą. Był zawsze zdania, że słuchacz ma nie tylko poznać, jak konstrukcja wygląda, ale jak powstaje. Wynikała więc potrzeba rysowania tych konstrukcji w poszczególnych fazach ich powstawania. Tę słuszną potrzebę dydaktyczną realizuje się dziś przy pomocy technik komputerowych.
Zainteresowania naukowe profesora Zalewskiego obejmowały, obok zagadnień związanych tematycznie z obudową, transportem, odwadnianiem kopalń oraz obudową szybów – bardzo szeroki wachlarz różnorodnych problemów budownictwa lądowego, wiertnictwa, techniki ogólnej oraz różnych dziedzin życia społecznego i kulturalnego.
Feliks Zalewski był twórcą pomysłu zastosowania metod górniczych do ratowania zabytków. Dzięki niemu ocalało zabytkowe Kłodzko (jest jego honorowym obywatelem), ratował zabytkową substancję Jarosławia, Sandomierza i innych miast.
Istniejąca w Katedrze Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii AGH specjalność Geotechnika w Rewaloryzacji Zabytków jest w znacznej mierze zasługą działalności profesora Feliksa Zalewskiego.
Profesor Zalewski zaliczał się do grupy trzech pierwszych profesorów równolatków uczelni (Bolesław Krupiński, Witold Budryk i Feliks Zalewski), którzy studiowali w Instytucie Górniczym w Petersburgu, a studia rozpoczął w 1906 roku. Wybuch I wojny światowej tak pokrzyżował jednak jego dalsze plany edukacyjne i naukowe, że pomimo bardzo dobrych wyników osiąganych podczas petersburskich studiów, nie zostały uwieńczone dyplomem.
Po uzyskaniu absolutorium w tej doskonałej uczelni górniczej, już jako 25-letni student przyjechał do Polski, w celu odbycia praktyki dyplomowej w kopalniach Zagłębia Dąbrowskiego (pozostających wtedy pod zaborem rosyjskim) i został zatrudniony w kopalni węgla kamiennego „Florian” (obecnie zlikwidowana już kopalnia „Saturn”). W latach 1919–1930 pracował w kopalniach „Koszelew” (Dąbrowa Górnicza) oraz „Flora” i „Hrabia Renard” (Sosnowiec).
Jego zainteresowania naukowe, oparte na doskonałej znajomości praktyki zawodowej, zdolności dydaktyczne i popularyzatorskie zostały szybko docenione wśród kadry inżynierów i techników górniczych. Na podstawie studiów w Instytucie Górniczym w Petersburgu, gdzie uzyskał absolutorium, praktycznie ukończoną już pracę dyplomową przedłożył do obrony w Akademii Górniczej w Krakowie. W dniu 27 marca 1922 roku Feliks Zalewski, jako jeden z dwu pierwszych absolwentów krakowskiej Akademii Górniczej, uzyskał tytuł inżyniera górniczego i otrzymał dyplom nr 2.
W 1928 roku po śmierci prof. Henryka Czeczotta odrzucił otrzymaną propozycję pracy w charakterze wykładowcy Akademii Górniczej, a przyjął w 1929 roku, którą przedstawił mu ówczesny dziekan Wydziału Górniczego prof. Stanisław Skoczylas. Zaproponował on wówczas kandydaturę 40-letniego Zalewskiego na profesora uczelnianego AG i kierownika Zakładu Górnictwo II.
Bardzo duży autorytet i zdolności organizacyjne zdecydowały o powierzeniu mu wielu kierowniczych funkcji uczelnianych. W latach 1934–1936 był dziekanem, a w latach 1936–1938 prodziekanem Wydziału Górniczego, a w 1938 roku objął funkcję kierownika Warsztatu Mechanicznego Akademii Górniczej.
Sytuację profesora Feliksa Zalewskiego, jak i całego środowiska naukowego, zmienił wybuch II wojny światowej. Znalazł się on w gronie 183 pracowników krakowskich uczelni (22 z Akademii Górniczej) aresztowanych 6 listopada 1939 roku podczas hitlerowskiej „Sonderaktion Krakau”. Z Krakowa przez Wrocław trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Pod naciskiem światowej opinii publicznej większość więźniów-naukowców została jednak zwolniona z obozów (8 lutego 1940 roku).
Po powrocie z obozu w Sachsenhausen w 1940 roku, podjął pracę zawodową jako sztygar w kopalni „Jerzy” w Konopiskach. Równocześnie, dzięki staraniom byłego rektora Akademii Górniczej prof. Walerego Goetla, został nauczycielem w utworzonej przez Niemców Państwowej Szkole Technicznej Górniczo-Hutniczo-Mierniczej na Krzemionkach, biorąc jednocześnie czynny udział w konspiracyjnym nauczaniu w Akademii Górniczej.
Pierwsze miesiące powojennej działalności uczelnianej zajęło mu doprowadzenie pomieszczeń do stanu nadającego się do podjęcia zajęć dydaktycznych i badawczych. W tych pierwszych latach powojennych (1945–1949) łączył profesor swoją pracę w uczelni z funkcją Dyrektora Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego Krakowskiego Zjednoczenia.
W 1945 roku, z inicjatywy profesora, został utworzony przy reaktywowanym Zakładzie „Górnictwo II” (w którym został ponownie kierownikiem) specjalistyczny Zakład Badawczy, w którym do 1954 roku wykonano dla potrzeb gospodarki powojennej blisko 4500 opinii naukowych, ekspertyz i opracowań, przyczyniając się tym samym do realizacji pierwszych powojennych planów odbudowy przemysłu i gospodarki narodowej.
W swoich pracach przedstawił metodykę ochrony i zabezpieczania obiektów budownictwa komunalnego przez stabilizację podłoża gruntowego (górotworu), a następnie wzmocnienia elementów konstrukcji budowlanych. Jako pierwszy w Polsce, zwrócił uwagę na przyczyny powstawania lokalnych obniżeń terenu w rejonach wiekowych miast w Polsce i wielu innych krajach Europy. Interesował się i propagował wśród inżynierów bezpieczeństwo, organizację i psychologię pracy w górnictwie
Profesor Feliks Zalewski był doskonałym dydaktykiem o ogromnej wiedzy, zwłaszcza praktycznej, którą w barwny sposób starał się przekazać studentom Wydziału Górniczego, począwszy od 1929 roku aż do przejścia na emeryturę w 1960 roku. Nawet mimo odejścia na emeryturę kontynuował swoją działalność naukowo-dydaktyczną.
Charakterystyczną sylwetkę Profesora Zalewskiego pamięta jeszcze wielu starszych wychowanków już Akademii Górniczo-Hutniczej. Był to wybitny naukowiec – praktyk z dziedziny górnictwa, ale też Człowiek o wyróżniających się walorach humanistycznych, społecznych, przyjaciel współpracowników i studentów.
Jak już wcześniej wspomniano, profesor Feliks Zalewski miał wielki wkład w powstanie Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczej. Po wyzwoleniu Krakowa, już w 1945 roku włączył się czynnie w organizację stowarzyszenia i został jego pierwszym przewodniczącym. Funkcję tę sprawował przez dwie kadencje aż do 1951 roku. Feliks Zalewski za zasługi na polu zawodowym i społecznym został uhonorowany przez Krakowski Oddział SITG wmurowaniem tablicy pamiątkowej i odlewem głowy, eksponowanych w budynku AGH.
• Artur Bęben
AnegdotĘ Opowiada
prof. Stanisław Knothe
Profesor inżynier Feliks Zalewski, kierownik Katedry Górnictwa II, przemianowanej później na Katedrę Obudowy Głębienia Szybów i Obudowy Górniczej był „par exellence” praktykiem, uznającym jedynie doświadczenie i umiejętności techniczne i nie przypisującym większej wagi rozważaniom teoretycznym. Takie podejście prowadziło czasem do różnicy zdań. Znany i często powtarzany był fragment jednej z dyskusji profesora z profesorem Witoldem Budrykiem, w której profesor Zalewski powiedział „całką stropu nie podeprzesz” i otrzymał odpowiedź „ale też łopatą całki nie rozwiążesz”.
(…z opowiadań rektorskich Henryka Filcka)
Profesor Zalewski znawca sztuki górniczej i herbaty
Profesor Feliks Zalewski był wybitnym znawcą górnictwa, które traktował zawsze raczej jako umiejętność, czy wręcz sztukę, niż dyscyplinę naukową. Przyjaźnie był zwykle nazywany Felkiem. Był tytanem dydaktyki. W czasach, kiedy ja studiowałem, wykładał nam Górnictwo II w każdą sobotę przez sześć godzin. W z góry określonych momentach starszy pedel Franciszek Kromka wnosił na salę srebrną tacę z piękną filiżanką, nad którą unosiła się aromatyczna woń herbaty. Felek w odpowiednim momencie przerywał wykład i wypijał łyczek herbaty. Zadowolony odwracał się do audytorium i uśmiechnięty dokoła głowy wypowiadał te słowa: „Czaj nie wodka, jewo mnogo nie wypijasz” (herbata nie wódka, herbaty nie pije się wiele). Cudownie rysował kolorową kredą na tablicy, zwracając uwagę, aby słuchacze poznawali omawianą rzecz in statu nascendi, czyli w chwili powstania. Do dziś wiem, jak należy prawidłowo chwycić bosak, którą belkę najpierw bosakiem wyciągnąć, aby cały stos, czyli kaszt wyrabować, a przede wszystkim jak trzymać młotek, aby gwoździa nie zgiąć i paków sobie nie przytłuc. Żałuję, że profesor Zalewski jest w znacznym stopniu postacią zapomnianą.
Literatura:
1. Księga Wychowanków i Wychowawców Akademii Górniczej w Krakowie (1919–1949), Kraków, 1979.
2. Filcek H.: Rektorskie opowiadania. Fundacja Nauka i Tradycje Górnicze, Wydz. GiG AGH, Kraków, 2005.
3. Matl K.: Kronika 60-cio lecia Stowarzyszenia Wychowanków Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. 1945–2005, Kraków, 2005.
4. Mikoś T.: Profesor AGH w Krakowie – Feliks Zalewski. Twórca podstaw budownictwa górniczego i idei ratowania zabytkowych miast, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 2, 2010.
5. Konieczna E.: Postaci AGH we wspomnieniach i anegdotach. Wyd. AGH, 2010.
6. Opowieści i anegdoty z życia AGH, Wyd. Fundacja dla AGH, Kraków, 2009.
