Wkład pracowników AGH w dzieło budowy Krypty Zasłużonych i Panteonu Narodowego
- Szczegóły
- Kategoria: numer 6
- 08 czerwiec 2011
Wprowadzenie
W Krakowie od wielu lat dojrzewał zamysł kontynuacji idei narodowego panteonu, ponieważ w Wawelskiej Metropolii Królewskiej jak i Panteonie na Skałce wyczerpały się miejsca pochówku dla wielkich i zasłużonych przywódców narodowych oraz wybitnych Polaków świata kultury, sztuki i nauki.
Dla nas współcześnie żyjących spada obowiązek odnalezienia nowej przestrzeni dla godnego pochowania wielkich Krakowian i wielkich Polaków. Budowa Panteonu stała się sprawą narodową. W zamyśle wielu, nowa krakowska lokalizacja powinna stać początkowo ogólnopolską Kryptą Zasłużonych, a następnie nowym Panteonem Narodowym, gdzie odbywać się powinny przyszłe pochówki.
Szczególnie predysponowanym miejscem dla idei umacniana tożsamości narodowej jest kościół św. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej, zwany Bazyliką Królewską.
Jest on od blisko 400 lat jedną z najbardziej znanych i rozpoznawalnych budowli sakralnych, zarówno Krakowa jak i Polski. Sama bazylika, dzięki swej imponującej architekturze, monumentalnemu wnętrzu i olbrzymiej, przeszklonej kopule zajmuje w panoramie miasta, obok Katedry Wawelskiej i Kościoła Mariackiego szczególne miejsce. W tym najbardziej papieskim kościele Krakowa duże zaciekawienie wywołują prowadzone od lat dla młodzieży, fizyczne demonstracje wahadła Foucalta, wykorzystujące 47-metrową kopułę. Do skupienia i refleksji nastraja krypta Piotra Skargi, wielkiego orędownika i inicjatora budowy kościoła, gdzie w różnych intencjach odmawiana jest przez młodzież i starszych, Jego słynna modlitwa za ojczyznę.
W tej ogromnej Bazylice znajdują się inne, usytuowane pod kamienną posadzką krypty i piwnice, w formie sklepionych podziemi kościelnych, dziś częściowo niedostępne. Ich ilość, kształty, wymiary i usytuowanie przestrzenne oraz zawartość, dotąd były otoczone tajemnicą. Problem inwentaryzacji tych krypt oraz ich przyszłego zagospodarowania ma dzisiaj ogromny wydźwięk religijny, polityczny i medialny u naszych rodaków w kraju i za granicą. Wszelkie informacje prasowe, telewizyjne i internetowe o zamierzeniach, związanych z istniejącymi kryptami budzą od pewnego czasu wielkie emocje i niebywałe zaciekawienie.
Pomoc naukowa pracowników AGH
W sprawie określenia aktualnego stanu i możliwości wykorzystania tych zabytkowych podziemi zwrócono się w listopadzie 2009 roku do naszej uczelni z prośbą o pomoc naukową. Powołany wówczas przez Rektora AGH prof. Antoniego Tajdusia Zespół Naukowy, grupujący pracowników różnych specjalistycznych katedr, podjął pod kierownictwem autora próbę kompleksowego rozpoznania podłoża, inwentaryzacji układu przestrzennego krypt i innych dotąd nieznanych pustek wraz z oceną ich aktualnego stanu, określenia obecnych i przyszłych zagrożeń, problemów wentylacji itp. Wszystkie prace zmierzały do oceny możliwości połączeń tych krypt metodami górniczymi. Ponieważ nie istniała wiarygodna dokumentacja techniczna dotycząca czasu powstania krypt, metody budowy, rodzaju ośrodka skalnego, w którym zostały posadowione, głębokości ich zalegania – należało przeprowadzić kwerendę materiałów archiwalnych. Na przełomie 2009/2010 roku wykonano badania georadarowe, których celem była weryfikacja lokalizacji znanych krypt wewnątrz i na zewnątrz kościoła oraz ewentualne wykrycie nowych krypt i pustek, dotąd nieznanych. Spodziewano się również uzyskać informacje o niejednorodności budowy ośrodka skalnego na terenie wirydarza. Pomiary georadarowe wykonano w formie profilowań refleksyjnych georadarem RAMAC/GPR CU II, wyposażonym w wymienny zestaw anten. Ogółem wykonano 38 profili georadarowych. Na zewnątrz kościoła, na terenie wirydarza zlokalizowano resztki dawnych murów i fundamentów, które w przyszłości zostaną wyeksponowane dla zwiedzających. Również w obrębie kościoła stwierdzono szereg stref anomalnych. Wyniki badań porównano z wynikami pomiarów geodezyjnych uzyskanych przy pomocy skanera laserowego FARO Photon 120, który umożliwił wykonanie modelu przestrzennego zbudowanego z „chmury punktów” pomiarowych. Zarejestrowane wyniki, zapisane w pamięci komputera umożliwiły wygenerowanie objętości pomierzonych krypt, dowolnych ich przekrojów i pomierzenie współrzędnych punktów charakterystycznych. W efekcie tych pomiarów odwzorowano poszczególne, dostępne krypty o dużym stopniu skomplikowania i wizualizację mierzonych obiektów. Wykonano również inwentaryzację wnętrza i zewnętrza kościoła. W efekcie tych prac prowadzonych w 2009 i 2010 roku przez pracowników AGH we współpracy z Zakładem Robót Górniczych i Wysokościowych AMC w Krakowie, powstał obszerny „Raport o aktualnym stanie krypt w Bazylice Królewskiej Świętych Piotra i Pawła w Krakowie (Mikoś i inni 2010). Zawiera on wyniki uzyskanych pomiarów, wygląd skanów i zdjęć; szczegółowe parametry techniczne krypt wraz z ich lokalizacją przestrzenną. Dotychczasowe badania umożliwiły sformułowanie szeregu wniosków, z których wynika, że:
– w podziemiach Bazyliki Królewskiej znajduje się co najmniej 20 krypt i piwnic, z których dotąd zinwentaryzowano 16, są one na ogół w dobrym stanie,
– przed wejściem do kościoła znajdują się 2 rozległe piwnice, o nieznanych dotąd gabarytach,
– krypty posadowione są w nasypach kościoła, z kwerendy wynika, że krypty boczne wybudowano prawdopodobnie już po wzniesieniu ścian kościoła (w krypcie nr 9, na jednej z trumien udało się odcyfrować datę 1676 rok, a więc 41 lat po ukończeniu budowy kościoła),
– sklepienia i ściany krypt wybudowane z dużej cegły gotyckiej oparto na fundamentach ceglanych posadowionych płycej niż fundamenty bazyliki, zaletą takiego posadowienia jest ich niezależność od obciążeń wywołanych ciężarem konstrukcji kościoła.
Wykonana dotąd inwentaryzacja 16 krypt i piwnic wskazuje, na to że:
– ich całkowita powierzchnia rzutu poziomego wynosi 434,9 m2 (ok. 30% rzutu kościoła), przy sumarycznej objętości 994 m3,
– rozpoznanie hydrauliczne dowodzi, że nie istnieje zagrożenie występowania wód podziemnych do głębokości 4 m, poniżej poziomu posadzek krypt, choć w niektórych z nich występuje zawilgocenie cegieł i skał, przy słabej wentylacji.
Wyniki badań zostały przedstawione przez autora na sympozjum naukowym „Panteon Narodowy. Historyczna misja, społeczne zobowiązanie” w dniu 16 stycznia 2010 roku w PAU w Krakowie oraz w parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w dniu 17 stycznia 2010 roku.
Zamysł kontynuacji idei panteonu przy Kościele Świętych Piotra i Pawła, spotkał się z szerokim poparciem środowiskowym krakowskiej kultury, sztuki i nauki, a także władz administracyjnych i samorządowych Krakowa oraz województwa małopolskiego. Wyrazem tego był podpisany 26 stycznia 2010 roku list intencyjny wspierający projekt.
Po uzyskaniu akceptacji z zakresu dotychczasowych badań, przedstawiciele środowisk naukowych i kościelnych zadecydowali o konieczności powołania organu założycielskiego, inaugurującego początek budowy Panteonu i zadeklarowali udział krakowskich uczelni państwowych.
31 maja 2010 roku, 11 krakowskich uczelni publicznych wraz z Polską Akademią Umiejętności oraz Archidiecezją Krakowską powołało Fundację „Panteon Narodowy”. Jej celem jest kontynuacja idei panteonu narodowego przy Bazylice Królewskiej Piotra i Pawła w Krakowie. Akt fundacji podpisali rektorzy wsparci uchwałami senatów swoich uczelni. Fundatorzy wybrali Przewodniczącym Rady Fundacji prof. Franciszka Ziejkę – twórcę idei stworzenia Panteonu Narodowego, a Prezesem Zarządu p. Marka Wasiaka (byłego Prezesa Zarządu Fundacji Panteon Narodowy na Skałce).
Aktowi założycielskiemu towarzyszyło jednoczesne podpisanie listu intencyjnego w sprawie objęcia czterdziestoletnią dzierżawą zespołu krypt pod posadzką bazyliki oraz obszaru niezabudowanego wirydarza.
Fundatorzy przewidują otwarcie pierwszej części panteonu 27 września 2012 roku, dokładnie w 400 – letnią rocznicę śmierci Piotra Skargi, inicjatora budowy kościoła.
Z tej okazji 9 października 2010 roku odbył się uroczysty koncert inaugurujący działalność fundacji.
9 grudnia 2010 roku, fundacja nagrodziła zespół pracowników AGH, w podziękowaniu za wykonane w trybie wolontaryjnym „z pasji i potrzeby serca, prac geodezyjno-geologicznych i inwentaryzacyjnych poprzedzających planowane powstanie Panteonu Narodowego przy kościele św. Piotra i Pawła”.
Podziękowanie
W trakcie realizacji dotychczasowych prac budowlanych było zaangażowanych wiele osób z AGH i spoza naszej uczelni, którym tą drogą pragnę gorąco podziękować.
Serdecznie dziękuję całemu ośmioosobowemu Zespołowi Naukowemu AGH, PT Marianowi Brannemu, Januszowi Chmurze, Mariuszowi Czopowi, Jerzemu Karczewskiemu, Jackowi Motyce, Łukaszowi Ortylowi, Karolinie Pieprzyk-Klimaszewskiej i Jerzemu Ziętkowi za terminowe i rzetelne wykonanie specjalistycznych badań i opracowań naukowych.
Równocześnie składam wyrazy uznania i podziękowania Andrzejowi Ciszewskiemu i Mariuszowi Ciemierze (wraz z trzyosobową ekipą techniczną) z Zakładu Robót Górniczych i Wysokościowych AMC w Krakowie, za wykonanie skanowania laserowego i wstępne opracowanie wyników badań.
Szczególne słowa podziękowania kieruję na ręce Proboszcza Bazyliki, księdza prałata Marka Głowni za wsparcie organizacyjne, umożliwiające podniesienie kilkusetkilogramowych włazowych płyt kamiennych i udostępnienie krypt. Prezesowi Fundacji – Markowi Wasiakowi – za pomoc w kompletowaniu dokumentacji archiwalnej kościoła, i wszystkim tym, których nie wymieniłem z nazwiska, a których aktywne uczestnictwo przyczynia się do powstawania Panteonu Narodowego.
• Tadeusz Mikoś
